İslam Ülkelerinde Uygulamalar

İslam aile hukukuna dair maddeleri olan Malacca Kanunu, bugünkü Malezyayı da içeren toprakları yöneten Sultan Muhammed Şah (1422-1444) döneminde yürürlüğe girmiştir.

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan kısa bir müddet sonra başlayan kanunlaştırma hareketlerinin son örneklerinden biri 8 Muharrem 1336 (25 Ekim 1917) tarihli Hukūk-ı Âile Kararnâmesi’dir. Bu kararnâme, aile hukuku alanında İslâm ve Osmanlı hukuk tarihinde modern bir aile kanunu olarak ilk örnek sayılır. Mecelle’nin aksine Hanefî mezhebiyle sınırlı olmadan hazırlanmış bir kanundur. Osmanlı Devleti’nde yaklaşık bir buçuk yıl yürürlükte kalmış olmasına rağmen Suriye, Ürdün, Lübnan ve Filistin gibi ülkelerde daha uzun sürelerle yürürlükte kalmış ve İslâm hukuk tarihinde kısa ömrüne rağmen önemli bir etkiye sahip olmuştur. İslamcıların farklı mezheplerden istifade edilmesine eleştirileri ve farklı din müntesiplerinin itirazlarının etkisiyle Şeyhülislâm Mustafa Sabri Efendi’nin imzasıyla yayımlanan 19 Haziran 1919 tarihli muvakkat bir kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Sonrasında 1925’e kadar HAK temel alınarak  İslam Aile Hukuku kanunlaştırma çalışmaları olmuşsa da bu çalışmalar yerine 1926’da İsviçre Medenî Kanunu iktibas edilerek Türk Kanun-ı Medenîsi yürürlüğe konmuştur. En son 2002’de bu kanun da yenilenerek Türk Medenî Kanunu kabul edilmiştir.

Ürdün’de aile hukuku alanında çıkarılan ilk kanun 1927 tarihli Kanun-ı Hukûk-ı Âile’dir. (Nikâh ve  İftirâk). 1927 tarihli kanun Ürdün hükümeti tarafından HAK’a atıfta bulunmaksızın yeni bir kanun gibi yasalaştırılmıştır. Ancak bu kanun incelendiğinde, büyük oranda HAK’a dayandığı, hatta maddelerinin çoğunun HAK’tan olduğu gibi iktibas edildiği görülmektedir. HAK 157 maddeden, ÜHAK ise 104 maddeden meydana gelmektedir. Madde sayılarındaki bu farklılığın sebebi HAK’da yer alan gayrimüslimlerle ilgili 46 adet maddenin hiçbirinin Ürdün kanununda yer almamasıdır.  104 maddelik ÜHAK’ın 84 maddesi hiç bir değişiklik yapılmadan HAK’dan alınmıştır. HAK’ın 111 maddesinde bulunup da Ürdün kanununda yer almayan çok az madde söz konusudur. Örneğin HAK’da klasik fıkıh uygulamasına göre önemli bir değişiklik olarak kabul edilen 38. maddede yer alan “Üzerlerine evlenmemek ve evlendiği surette kendisi veya ikinci kadın boş olmak şartıyla bir kadını tezevvüc ve şart muteberdir” hükmü, ÜAHK’da yer almamaktadır. Bu kanun sonrasında aile hukuku alanında Ürdün’de şu tarihlerde kanun değişiklikleri olmuştur:

• 1947 Tarihli 26 Sayılı Hukûk-ı Aile Kanunu,
• 1951 Tarihli 92 Sayılı Hukûk-ı Aile Kanunu,
• 1976 Tarihli 61 Sayılı Ahvâl-i Şahsiye Kanunu,
• 2010 Tarihli 36 Sayılı Ahvâl-i Şahsiye Kanunu