İran’da İslam Aile Hukuku (Mülahhas)

Genel Veriler

Resmi Adı: Irak Cumhuriyeti
Yönetim Şekli: Federal Parlamenter Cumhuriyet
Devlet Başkanı: Ayetullah Ali Hamaney (2020)
Cumhur Başkanı: Hasan Ruhani (2020)
Başkan Yardımcısı: İshak Cihangiri  (2020)
Nüfus: 83,183,741 (2018)
Yüzölçümü ( km²): 1,648,195

Bağımsızlık

28 Kasım 1943 – 1 Aralık 1943 Tahran Zirvesi (İngiltere, ABD ve SSCB işgalinden)

1 Nisan 1979 (İslam Devrimi)

(Sünnî Yönetimler:           652-1501

Safevî:                             1501-1921

(Safevî, Afşar, Zend, Kacar Hanedanlıkları)

Pehlevî Hanedânı           1921-1979

İtilaf Devletleri İşgali:       1941-1943

İran İslam Cumhuriyeti:   1979-           )

Kanunun Adı

İran İslam Cumhuriyeti Medeni Kanunu

Kanun Linki

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران

Kanunname Tarihi – Tadiller

1979

Yargısal Yapı

“Yargı organının en yüksek makamı, Velâyet-i Fakih tarafından 5 yıllık
süre için göreve atanan, adil, yargı konularına vakıf, tedbirli ve idareci bir
kişi olması gereken Yargı Organı Başkanıdır (md.157)Hukuk mahkemeleri, ceza mahkemeleri,
çocuk mahkemeleri, aile mahkemeleri ülkede yer alan ilk derece mahkemeleridir.”

Nişan

Nişanın hukuki bir statüsü yoktur. Nişanın bozulması halinde, verilen hediyelerin aynı ya da bedelinin iade edilmesi gerekmektedir. Tüketilen hediyelerin iadesi zorunlu değildir. Aynı şekilde, tarafların birinin ölümü halinde de hediyelerin iade edilmesi talep edilemez.

Nikah Engelleri

Sürekli

• • • Kan akrabalığı,
    • Evlilik yoluyla oluşan akrabalık (Ḳarâbet-i muṣâhere), ,
    • Zina sonucunda oluşan engel,
    • Lian sonrası boşamadan kaynaklanan engel,
    • Üç talak sonucunda oluşan engel;
    • Farklı zamanda üç talak ile boş olan kadının eşiyle evlenmesi
    • Süt akrabalığı
      “

Süreli

• • • Başka evlilikler sebebiyle oluşan engel;
    • Aynı anda 5. kadınla,
    • iki kız kardeşle,
    • Üç talakla boşadığı kadın başkasıyla evlenene kadar.
    • Din engeli
    • Hac esnasında
    • Devlet izninin gerektiği durumlar;
    • İranlı bir kadın, İranlı olmayan biriyle evlenirken izin alması gerekir.

Nikahın Rükün ve Şartları

Nikahın geçerliliği için gelin ve damatın rızası esastır. Bakire kız, velisinin izni olmadan evlenemez. Evlilik; icab ve kabul ile meydana gelmektedir. Nikah akdinde şahitler zorunlu değildir. Taraflar arasında evlilik engelinin bulunmaması gerekmektedir.

Nikahın Memur Önünde Kıyılması ve Tescili

Medeni kanunun 993. Maddesi gereği düzenli aralıklarla tescili zorunlu tutulan durumlardan biri de evliliktir. Tarafların evlendiklerini Adalet Bakanlığına bildirmeleri gerekmektedir. Tarafların bilgileri kimlik kartlarına kaydedilmektedir. Tescil için herhangi bir ücret ödenmemektedir. Evliliğin tescil edilmemesi halinde, koca 1 aydan 6 aya kadar hapis cezasına çarptırılmaktadır. Resmi görevli de, evliliğin tescilinde hatalı bulunursa, o da aynı cezayı almaktadır.

Nikahın Tarafları-Velinin Rolü-

Bakire kız, evlenme yaşına gelse bile babasının ya da baba tarafından dedesinin izni olmadan evlenemez. Velinin yani babanın veya dedenin kısıtlı olduğu durumlarda, veli izni zorunlu değildir. Veli izninin olmadığı durumlarda, mahkemeye başvurup evlilik izni alınabilmektedir. Bu durumda, Özel Sivil Mahkeme, velinin evliliğe mani olma gerekçesini gereksiz bulursa, 15 gün sonra evlilik için izin vermektedir.

Evlilik Minimum Yaşı

Kızlar için 13, erkekler için 15’dir.

Karı-Kocanın Hak ve Görevleri

Koca:

Kocanın aynı anda dört kadınla evlenme hakkı vardır. Çiftler, kocanın seçtiği evde yaşamak zorundadır. Karısının evin dışındaki tasarruflarına müdahale hakkı mevcuttur. Kadının ailenin saygınlığına uygun düşmeyecek şekilde çalışmasına ve ticaret yapmasına engel olma hakkı vardır. Kadının itaatsizliği halinde nafakayı kesme hakkı vardır. İstediği zaman boşama hakkı vardır. Kadının kocasına itaat etmesi gerekir. Kocada zührevi bir hastalık olması veya kadının adet dönemi olması gibi meşru gerekçeler haricinde, kadının cinsel ilişkiyi reddetme hakkı yoktur.

Karı:

Mehir Nafaka Kendi malını yönetme

Nafaka Kapsamı

Nafaka; yiyecek, barınak, mobilyalar ve ufak tıbbî harcamaları içermektedir. Kadının hastalık veya sakatlıktan dolayı ihtiyacı olması veya alışkanlığı olması halinde, hizmetçi talep etme hakkı vardır. Kadının nafaka kapsamında sahip olduğu haklardan biri de barınmadır. Ancak, kadın kocası nerede isterse orada yaşamak zorundadır. Buna rağmen, kocasının evinde yaşadığı taktirde kadın bedensel ya da maddi açıdan zarar görecekse veya kadının itibarının sarsılması gibi bir durum olduğunda, ayrı bir yer talep etme hakkı mevcuttur.

Mal Rejimi

Mal ayrılığı esası kabul edilmiştir.

Çok Eşlilik

Devrim ile birlikte, kocanın aynı anda 4 defa devamlı evlilik, sınırsız mutʿa nikahı yapmasına izin verilmiştir. 1982 yılında yapılan bir yasa değişikliği ile taraflar evlilik sözleşmelerine ilk eşin rızasını almadan ikinci evliliğin yapılamayacağı ve iki eş arasında adil davranılacağına dair madde eklenmektedir. Bu sözleşmenin içeriği ve hukuki sonuçları ileriki başlıklarda ele alınacaktır. 1984 yılında yapılan bir düzenleme ile mahkemenin izni olmadan yapılan çok eşlilikler şeriate aykırı olması sebebiyle, 6 aydan 2 yıla kadar cezalandırılmaktadır.

Boşanmada Yetki (Koca-Mahkeme-Karı)

Boşamada yetki kocaya aittir. Ancak kadın muhalaa ya da mahkemenin tefriki aracılığıyla evliliğin sona erdirilmesi için talepte bulunabilir.

Talak ve Tescil

Talakın tescili zorunludur. Tescil edilmeyen talaklar yasal değildir.

Gaib ve Mefkud

Koca 4 yıl boyunca gaipse ve kendisinden haber alınamıyorsa; kadın mahkemeye boşanmak için başvurabilir.

Boşanma Sonrası Nafaka

Kadının iddet süresinde nafakaya hakkı vardır. Ancak iddet bitttikten sonra nafaka hakkı düşer.

İddet

İddet süresi evliliğin mut’a mı devamlı mı olmasına göre değişiklik arz etmektedir. Devamlı evlilikte kadın İslam hukukunun öngördüğü süreler kadar iddet bekler. Mut’a nikahında iddet süresi değişmektedir Hayızlı kadın 2 hayız müddeti iddet bekler. Talak veya fesihle sona ererse kadın 45 gün iddet bekler.

Mehir

Mehir miktarı evliliğin sona erme şekli ve çiftler arasında birlikteliğin olup olmamasına göre değişiklik göstermektedir. Kanunda ayrıntısıyla tüm seçenekler ele alınmıştır.

Hidane

Muhammed Hatemi’nin cumhurbaşkanlığı sürecinde yapılan yasa değişikliği ile boşanma sonrası çocukların ḥadânesi 7 yaşına kadar annenin hakkıdır. 7 yaşından sonra mahkemenin kararına bırakılmıştır.

Çocukların Nafakası

“Çocuğun nafakasından sadece baba sorumludur.
Babanın ölümü veya gücü yetmemesi halinde, nafaka baba tarafından dedeye geçer. Zikredilen kişilerin ölü olması veya gücünün halinde nafaka sorumluluğu anneye, anne tarafından dedeye, anneanne ve daha sonra babaanneye geçer. “

Çocuğun Nesebi

Çocuğun nesebinin sabit olması eşlerin cinsel birlikteliğinden 6 ila 10 ay arasında yasal bir nikah sonucunda evli olan çiftlerin birliktelikleri sonucunda dünyaya gelmesi gerekmektedir. Çiftler aralarında evlilik engelinin olduğunu bilmeyerek birlikte oldularsa, çocuğun nesebi sabit olmaktadır. Veled-i zinanın nesebi babaya ait olmaz. Mut’a nikahında da çocuğun nesebi babaya ait olur.

Kaynaklar

Aghajanian, Akbar. “Divorce”. Encyclopedia Iranica. Ed. Ehsan Yarhshater. 7: 443-448. California: Mazda Publishers, 1996.
Andrea Büchler, Christina Schlatter. “Marriage Age in Islamic and Contemporary Muslim Family Laws. A Comparative Survey”. Electronic Journal of Islamic and Middle Eastern Law 1/ (2013): 37-74.
Anonim. “Iran, Islamic Republic Of”. Erişim: 04.01.2019 2019. https://scholarblogs.emory.edu/islamic-family-law/home/research/legal-profiles/iran-islamic-republic-of/.
Cherry, Kristen. “Marriage and Divorce Law in Pakistan and Iran: The Problem of Recoginition”. Tulsa Journal of Comparative and International Law 8/2 (2000): 319-354.
Haeri, Shahla. Law Of Desire Temporary Marriage in Iran. London: I. B. Tauris & Co Ltd, 1989.
Hoodfar, Homa. “Divorce and Custody: Contemporary Practices Iran and Afghanistan”. Encyclopedia of Women & Islamic Cultures. Ed. Suad Joseph. 2: 105-106. Hollanda: Brill, 2005.
Jafar Hezarjaribi, Ali Entezari, Maryam Niyyati. “Divorce Trends in Iran between 2004-2013”. Journal of History Culture and Art Research 6/4 (Eylül 2017): 1108-1122.
Kar, Mehrangız. “Law: Modern Family Law, 1800-Present Iran”. Encyclopedia of Women & Islamic Cultures. Ed. Suad Joseph. 2: 467-469. Hollanda: Brill, 2005.
Kurtuluş, Rıza. “Rızâ Şah Pehlevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 67. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Mcglinn, Sen. Family Law in Iran. Hollanda: University of Leiden, 2000.
Mir-Hosseini, Ziba. “Family Law”. Encyclopædia Iranica. Ed. Ehsan Yarshater. 9: 184-196. Bibliotheca Persica Press, 2012.
Mir-Hosseini, Ziba. Marriage on Trial A Study of Islamic Family Law. London: L.B. Tauris, 2000.
Moghadam, Valentine M. “Family Modern Islamic Discources Iran and Afghanistan”. Encyclopedia of Women & Islamic Cultures. Ed. Suad Joseph. 2: 164-165. Hollanda: Brill, 2005.
Mohammad Reza Mohammadzadeh Rahni, vd. “Divorce in Iran and Cases in Which the Woman Has the Right to Divorce”. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences 4/4S (2014): 33-36.
Üstün, İsmail Safa. “İran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 400-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Vanzan, Anna. “Family Law in Post Revolutionary Iran. Closing The Doors of Ijtehad?”. Adjudicating Family Law in Muslim Courts. Ed. Elisa Guinchi. 166. New York: Routledge, 2013.