Bağımsızlık
23 Eylül 1932
Kanunun Adı
Lâihatü mezûnî ukûdi’l enkihâ ve Nizâmü’l-ahvâli’l-medeniyye
Kanun Linki
https://www.moj.gov.sa/ar/Ministry/Departments/MarriageOfficial/Pages/default.aspx
Kanunname Tarihi – Tadiller
Son düzenleme: 8 Kasım 2018
Yargısal Yapı
Suudî Arabistan hukuku sistemi şeriata dayanmaktadır. Kur’an ve sünneten başka herhangi bir otoriter anayasa kabul etmediğini beyan eden ülkenin hukuk siteminde, ictihad serbestisi ve yargı bağımsızlığının bulunduğu söylenmektedir. Mahkemelerdeki hakimler içinse hakimlerin bağımsız olduğu, şeriattan başka bir otorite kabul edemeyecekleri ve kimsenin yargıya müdahale edemeyeceği açıkça söylenmiştir.Suudî Arabistan anayasa adında bir kanun metni olmamakla birlikte kanunları açıklayan, düzenleyen nizam ve lâiha adı verilen kanun ve yönetmelikler bulunmaktadır. Ayrıca hakimler, şeriata uygunluk çerçevesinde nizam ve lâihaları uygulayabilirler. Şeriata aykırı bir kanun veya yönetmeliği uygulama zorunlulukları bulunmamaktadır. Bu durumda verilen hükmün/kararın şer’iata aykırılığı gerekçesi ile bir üst mahkeme olan isti’naf mahkemesine(temyiz) götürülmesi mümkündür. İsti’naf mahkemesi kendisine gelen hükmü inceler, şeriata uygunluğuna karar verilmesi halinde onu onaylar veya yeniden incelenmesi, düzenlenmesi gerekçesi ile hakime geri gönderme yetkisine sahiptir.
Nişan
Müslüman Aile Hukuku Yasası’nda nişanlanma ile ilgili açık bir bilgi yer almazken “1976 Dowry And Bridal Gifts Act” adlı yasa gereğince evlilik sürecinde belirlenen mehir, gerek gelinin gerekse damadın ebeveynleri tarafından alınan hediyeler ve evlilik için her iki tarafaın da yaptığı masrafların kayıt altına alındığı görülmektedir.
Nikah Engelleri
Sürekli
- Kan akrabalığı,
- Evlilik yoluyla oluşan akrabalık (Ḳarâbet-i muṣâhere),
- Süt akrabalığı
Süreli
- Kadının beynunet-i kubrâ boşanmış olup henüz başka biriyle evlenip ayrılmamış olması (eski kocası açısından geçici bir engeldir);
- Kadının evli olması;
- Erkeğin gayr-ı müslim olması;
- Politeist veya ateist bir kadınla yapılan evliliğin ise batıl veya fasid olması bakımından durumu belirsizdir;
- Şahitsiz evlenme;
- Erkeğin, iddet süresi henüz bitmemiş bir kadınla evlenmesi;
- Erkeğin dört hanımla evli olma;
- Bir adamın eşinin yakın akrabasıyla (kız kardeş vs) olan evliliği;
- Ekonomik, sosyal ve dini açıdan denk olmayan iki kişi arasında yapılan evlilikler
Nikahın Rükün ve Şartları
Evlilik için iki taraf bulunmalıdır. Baliğ olması halinde taraflardan birinin evliliğe rızasının olmaması akdi batıl kılar. Bir evliliğin yasal olabilmesi için, iki erkek veya bir erkek-iki kadın şeklindeki Müslüman şahitlerle beraber icap ve kabul yapılmalıdır. Teklif ve kabul, taraflar namına veli veya vekiller tarafından yapılabilir.
Nikahın Memur Önünde Kıyılması ve Tescili
1961 Müslüman Aile Hukuku Yasası’nın 5(a) maddesine göre Müslüman hukuku kapsamında düzenlenen evlilikler MAHY tarafından belirlenmiş birtakım prosedürlere uygun olarak tescil edilmelidir. Bu tescil işlemi için nikah sicil memurunun kaydettiği yazılı bir belge gereklidir. MAHY’de, “nikahnâme” olarak adlandırılan bu belgenin şekli ve evliliğin ne şekilde kaydedileceği de belirtilmiştir. Mezkur maddenin 5(d) maddesine göre nikahını tescil etmeyenlere 3 aya kadar hapis cezası veya para cezası verilir. Ancak nikahın tescil edilmemesi evliliği geçersiz kılmaz. Ancak, tescilin bulunmaması evliliğe dair davalarda nikahın varlığını ispat için önemli bir delil olmaktadır.
Nikahın Tarafları-Velinin Rolü-
Nikahta kadın veya erkek yahut bunların veli/vekilleri bulunur. Uygulama bakımından kadınların evlenebilmesi için velisinin rızasının bulunması gerekirken daha sonra içtihat hukuku, Müslüman bir yetişkin kadının evliliğini, erkek velisinin rızası olmadan sözleşme yapabileceğine karar vermiştir.
Evlilik Minimum Yaşı
Evlilik alt yaşı erkekler için 18 kızlar için 16’dır.
Karı-Kocanın Hak ve Görevleri
Koca:
Erkeğin bir evlilikten doğan temel hakları karısının kendisine itaat etmesi ve kendisiyle beraber yaşamasıdır. Buna mukabil kocanın görevi kadının nafakasını karşılamaktır. Kadın geçerli bir sebep olmaksızın bu hakları ihlal ederse kocanın nafaka yükümlülüğü düşer.
Karı:
Kadının bir evlilikten doğan temel hakları mehir ve nafakadır.
Nafaka Kapsamı
Pakistan’da kocasıyla birlikte yaşadığı ve sorumluluklarını yerine getirdiği sürece kadının bakımı kocasının sorumluluğundadır. Yasa’da nafakanın kapsamı hakkında açık bir bilgi bulunmamakla beraber nafaka yiyecek, kıyafet ve barınma ihtiyaçlarını kapsamaktadır. Ayrıca temizlik ve sağlıkla ilgili araç gereçler de nafaka kapsamına dahil edilmiştir. Eşler arasında evlilik sözleşmesi yapılmış ve nafaka miktarı burada belirtilmişse kadın düzenli aralıklarla belirli miktarlarda harc-ı pândân denilen bir parayı alma hakkına sahiptir. Bu para, tarafların durumuna göre belli bir miktarda sabitlenebilir.
Mal Rejimi
Mal ayrılığı esası kabul edilmiştir.
Çok Eşlilik
1961 Müslüman Aile Yasası’nın 6 maddesine göre evli bir adama, ikinci bir hanımla evlenmesine sadece hem ilk karısını veya önceki karılarını hem de adamın kendisini temsil eden tarafsız bir başkan beraberliğinde Tahkim Konsey1961 Müslüman Aile Yasası’nın 6 maddesine göre evli bir adama, ikinci bir hanımla evlenmesine sadece hem ilk karısını veya önceki karılarını hem de adamın kendisini temsil eden tarafsız bir başkan beraberliğinde Tahkim Konseyi tarafından verilecek bir onay belgesi verildiğinde izin verilmektedir. İkinci bir eş almak için, bir erkeğin ilk eşinden yazılı rızasını alması, Tahkim Konseyi’ne başvurması ve böyle bir müteakip evliliğin hem “gerekli hem de adil olduğunu kanıtlaması gerekir. Adil ve gereklilik şartlarının kapsamı bağlamında Tahkim Konseyi adamın evli olduğu kadında şu kusurların bulunup bulunmadığına bakar: 1. Kısırlık, 2. Fiziksel kusur, 3. Karı koca ilişkisine mani fiziksel uygunsuzluk ya da kronik hastalık 4. Evlilik haklarının iadesi hususunda (gereklilikleri) bilerek, inatla sakınma yahut bu konuda yetersiz olma ve 5. Delilik. Tahkim Heyeti’nden onay belgesi almadan yapılan ikinci evlilik, geçerli olan evliliğin üstüne bir onay belgesi olmaksızın resmi (İslam hukuku çerçevesinde) yapılmışsa koca para cezası vermek ve/veya hapisle yükümlüdür. Ayrıca ilk karısına mehrini henüz vermemişse derhal vermesi gerekir. Öte yandan mevcut eş/eşleriisterse 1939 Müslüman Boşanma Yasası değişikliği uyarınca mahkemeye boşanmak için dilekçe verebilir.i tarafından verilecek bir onay belgesi verildiğinde izin verilmektedir. İkinci bir eş almak için, bir erkeğin ilk eşinden yazılı rızasını alması, Tahkim Konseyi’ne başvurması ve böyle bir müteakip evliliğin hem “gerekli hem de adil olduğunu kanıtlaması gerekir. Adil ve gereklilik şartlarının kapsamı bağlamında Tahkim Konseyi adamın evli olduğu kadında şu kusurların bulunup bulunmadığına bakar: 1. Kısırlık, 2. Fiziksel kusur, 3. Karı koca ilişkisine mani fiziksel uygunsuzluk ya da kronik hastalık 4. Evlilik haklarının iadesi hususunda (gereklilikleri) bilerek, inatla sakınma yahut bu konuda yetersiz olma ve 5. Delilik. Tahkim Heyeti’nden onay belgesi almadan yapılan ikinci evlilik, geçerli olan evliliğin üstüne bir onay belgesi olmaksızın resmi (İslam hukuku çerçevesinde) yapılmışsa koca para cezası vermek ve/veya hapisle yükümlüdür. Ayrıca ilk karısına mehrini henüz vermemişse derhal vermesi gerekir. Öte yandan mevcut eş/eşleriisterse 1939 Müslüman Boşanma Yasası değişikliği uyarınca mahkemeye boşanmak için dilekçe verebilir.
Boşanmada Yetki (Koca-Mahkeme-Karı)
Talakta yetki kocada olup klasik İslam Hukuku uygulamalarından farklı olarak kocanın talak beyanı, düşünemden yapılmış bir boşama olmasın diye Tahkim Heyeti tarafından 90 günlük bir süreyle dondurulur. 90 günün sonunda koca vazgeçmezse beyanı işlerlik kazanır. Bir kadının nikahnâmede talak hakkını alması durumunda Müslüman Aile Hukuku Yasası’nın 8. maddesi gereğince Aile Mahkemesine başvurmadan, yönetmeliğin 7(a) maddesi uyarınca karısını boşamak isteyen bir erkek gibi kullanabilmektedir. Kadının talakı, Tahkim Konseyi Başkanına yazılı olarak bir bildirimde bulunup kocasına, bildirimin bir nüshasını göndermesiyle işlerlik kazanır. Kadının boşanma yollarından biri de 1939 Müslüman Boşanma Yasası’nın 2. maddesi kapsamında sıralanan gerekçelerden biriyle mahkemeye başvurmasıdır. Öte yandan Yasa’nın 8. maddesine göre hul’ için kadının kocasının rızasının yanı sıra mahkemeye geçerli bir sebep de sunması gerekir.
Talak ve Tescil
Klasik İslam hukuku uyarınca, boşanma koca tarafından sözlü veya yazılı olarak yapılacak bir beyanname ile belirlenebilir. Talakla ilgili hükümleri MAHY’nın 7. maddesine göre boşanma ilan edildikten sonra koca bunu Tahkim Konseyi Başkanı ve eşine yazılı olarak bildirmelidir. Bu bildirinin amacı talakın sonucunu 90 günlük bir süreçle dondurmaktır. Bu süre zarfında Birlik Heyet Başkanı uzlaştırma girişiminde bulunmak ve çiftleri barıştırmak için kendisi ve her iki tarafın temsilcisi olan iki kişiden oluşan Tahkim Heyeti’ni toplar. 90 günlük sürecin sona ermesinin ardından barıştırma çabaları başarılı olmadığı yahut koca ne olursa olsun talakı iptal etmediği sürece talak işlerlik kazanır. Artık ne başka bir prosedüre ne de mahkeme veya Tahkim Konseyi’ne ihtiyaç vardır. Eğer koca, Tahkim Heyeti’ne bildirmeden boşanmaya çalışırsa bir yıla kadar hapis veya 5.000 rupi para cezasına çarptırılır.
1869 Boşanma Yasası’na göre Müslüman bir koca, gayri Müslüm eşine karşı talak hakkını kullanamaz. Bu yöndeki bir boşanma girişimi geçersizdir.
Yasa, kocanın Başkan’a sunacağı tebligatı karısına da vermesi gerektiğini ifade etmektedir. Ancak bunun ne ölçüde zorunlu olduğu belirsizdir.
Gaib ve Mefkud
Pakistan Müslümanlarının henüz Hindistan idaresinde yaşadıkları dönemde kadınların başlattığı mücadelenin bir sonucu olarak, 1939 Müslüman Boşanma Yasası kabul edilmiştir. Bu yasaya göre Müslüman kadınlar, kocalarının 4 yıl boyunca mefkud olması halinde boşanmak için mahkemeye başvurabilirler. Başvurudan sonra 6 ay içinde koca veya kocanın vekili dönüp evliliğin yükümlülüklerini yerine getireceğine dair bir beyanda bulunmazsa 6 ayın sonunda boşanma gerçekleşir.
Boşanma Sonrası Nafaka
Kadının boşanmadan sonra iddet dönemi içinde nafaka hakkı vardır. İddet süreci bittikten sonra ise nafaka hakkı düşer.
İddet
Boşanmadan sonra kadın, İslam’ın belirlediği şekilde iddet süresini beklemektedir.
Mehir
Mehir, evlilik üzerine koca tarafından karıya evlendikten sonra ödenen bir bedel olup bunun miktarı kocanın gelirine göre değişmektedir. Müslüman Aile Yasası’nın 10. maddesine göre mehrin ödenme şekline dair ayrıntılar nikahnâme denen belgede belirtilmemişse mehrin tamamının kadının talebi doğrultusunda ödeneceği varsayılır.
Hidane
Çocukların velayeti ve bakımı konusunda Pakistan’da 1890 tarihli bir İngiliz kararnamesi olan Veli ve Vasi Yasası yürürlüktedir. Mahkemeler genellikle küçük bir çocuğun velayetini babaya verirken küçüklerin bakımı (hıdâne) hakkı anneye aittir. Çocukların bakım davalarına karar verilirken kadınların lehine son derece güçlü bir pozisyonda olduğu görülmektedir. Bu durum, kadının anne ve eş olarak rolünü vurgulayan Müslüman hukukuna da esasen uygundur.
İlgili yasanın 17. maddesine göre mahkemeler reşit olmayan çocuğun velayetinin verileceği kişiyi belirlemek için çocuğun menfaatine uygun bir yol izlenmesi gerektiğini vurgular. 17(a) maddesi ise bu menfaatin sınırlarını çocuğun dini, yaşı, cinsiyeti, tercihleri, velinin uygunluğu, mali durumu gibi birçok faktörle çizmektedir. “Menfaat” kriteri mahkemeler tarafından hem “maddi” hem de “manevi” meseleleri içerecek şekilde belirlenmiştir.
Çocukların Nafakası
Evlilikten doğan çocukların nafaka hakkı sabittir. Babanın küçük çocuklara, reşit oluncaya kadar erkek çocuklarına, evlenene kadar kız çocuklarına bakması gerekir. İçtihat hukukuna göre, çocuklar evliliğin feshi durumunda anne ile birlikte kalsalar bile, nafaka hakkına sahiptirler ve rüşd öncesi dönemde nafaka talebi çocuğun babasına karşı bağımsız bir meşru hakkıdır.
Çocuğun Nesebi
Konuyla ilgili yasada maddeler bulunmazken yasanın diğer bölümlerinden sahih bir nikah akdinin yanı sıra fasid nıkahtan doğan çocukların da nesebinin sabit olduğu anlaşılmaktadır.
Kaynaklar
“Divorce of Incompatible Marriage Stirs Controversy in Saudi Arabia”. (Al-Bawaba, https://www.albawaba.com/ar/ -826890 بالسعودیة ضجة یثیر النسب تكافؤ عدم طلاق/أخبار CEDAW. “Musawah For Equality in the Family, Thematic Report On Muslim Family Law And Muslim Women’s Rights In Saudi Arabia”. 2018). Chibli, Mallat. “The Normalization of Saudi Family Law”. Electronic Journal of Islamic and Middle Eastern Law 5/ (2017): 1-27. Kurşun, Zekeriya. “Suudi Arabistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXXVII: 581-584. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Kurşun, Zekeriya. “Suudîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXXVII: 584-587. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Yargı, Mehmet Ali. “Bedel Karşılığında Boşanma ve Muhâlea Uygulamaları: Suudi Arabistan’da Bir İnceleme”. MÜİFD 42 ( İstanbul 2012): 141-172.
Yargı, Mehmet Ali. “El-İcrââtü Fî Inhâi Hâlâti’T-Talâkı’S-Selâsi: Dirâsetün Meydâniyyetün Fî’L-Mahkemeti’L-Ahvâli’Ş-Şahsıyyeti Bi’R-Riyâd”. Mecelletü’l-adl (2012): 77-120.